راهنمای نژاد و قومیت مردم تایلند
به گزارش مالزی ارزان، تایلند، با نام رسمی پادشاهی تایلند که در گذشته سیام نامیده میشد، کشوری در قلب شبهجزیره هندوچین در جنوب شرقی آسیا است . این کشور به دلیل فرهنگ غنی، تاریخ پرفراز و نشیب و تنوع قومیتی، همواره مورد توجه بوده است. جامعه تایلند ترکیبی از اقوام و نژادهای گوناگون است که در طول تاریخ در این سرزمین ساکن شده و با یکدیگر آمیختهاند. این گزارش به بررسی ریشههای تاریخی، فرآیند ساخت هویت ملی، گروههای قومی اصلی، اقلیتهای برجسته و جنبههای فرهنگی و اجتماعی مرتبط با نژاد در تایلند میپردازد.
ریشههای تاریخی: مهاجرت اقوام تای از جنوب چین
برای درک ترکیب قومی امروز تایلند، شناخت تاریخ مهاجرت قوم تای، که گروه قومی غالب کشور را تشکیل میدهند، ضروری است. این مهاجرت یک روند تدریجی و چندصدساله بود که پایههای تایلند امروزی را بنا نهاد.
خاستگاه و عوامل مهاجرت: شواهد زبانشناسی و تاریخی، خاستگاه اقوام تای را به مناطق جنوبی چین امروزی، بهویژه استان یوننان، مرتبط میدانند . مهاجرت این اقوام به سمت جنوب که از حدود قرن ششم میلادی آغاز شد، تحت تأثیر چند عامل کلیدی شدت گرفت:
- فشار سیاسی و نظامی: دودمانهای قدرتمند چین مانند تانگ (618-907 میلادی)، سیاستهای توسعهطلبانه و یکسانسازی فرهنگی را در پیش گرفتند که فشار زیادی بر اقوام غیر هان، از جمله تایها، وارد میکرد .
- حملات امپراتوری مغول: یکی از مهمترین کاتالیزورها برای تسریع موج مهاجرت تایها، فتوحات امپراتوری مغول در قرن سیزدهم میلادی بود. حمله مغولان به پادشاهی دالی در یوننان در سال 1253، باعث فروپاشی این حکومت و سرازیر شدن موج جدید و گستردهتری از مهاجران تای به سمت جنوب شد.
- عوامل اقتصادی: رشد جمعیت و نیاز به زمینهای حاصلخیز برای کشاورزی، بهویژه کشت برنج، یکی دیگر از انگیزههای مهم برای جابجایی به سمت درههای حاصلخیز رودخانهای در جنوب بود .
استقرار و شکلگیری پادشاهیها: مهاجرت تایها یک رویداد ناگهانی نبود، بلکه فرایندی آرام و تدریجی بود . این اقوام در گروههای کوچک به سمت جنوب حرکت کرده و در ابتدا در مناطقی که تحت سلطه امپراتوری خمر (کامبوج امروزی) و پادشاهی مون بود، ساکن شدند . آنها جوامع کوچکی به نام «موانگ» (Mueang) تشکیل دادند که اغلب خراجگزار امپراتوری خمر بودند .
- تأسیس پادشاهی سوخوتای: با تضعیف امپراتوری خمر در قرن سیزدهم، فرصتی برای استقلال تایها فراهم شد . در سال 1238 میلادی، دو رهبر تای علیه حاکمیت خمر شورش کردند و نخستین پادشاهی مستقل تای به نام سوخوتای (به معنای "سپیدهدم خوشبختی") را تأسیس کردند . در دوران پادشاهی سوخوتای، الفبای تایلندی ابداع شد و بودیسم ترواده به عنوان دین رسمی تثبیت گشت .
- ظهور پادشاهی آیوتایا: در سال 1351 میلادی، پادشاهی آیوتایا در جنوب تأسیس شد . این پادشاهی به سرعت قدرت گرفت، سوخوتای را تابع خود کرد و برای بیش از چهار قرن (1351-1767) به قدرت مسلط منطقه تبدیل شد تا اینکه توسط ارتش برمه سقوط کرد .
برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.
ساخت هویت ملی: فرآیند «تاییسازی» (Thai-ification)
از اوایل قرن بیستم، دولت-ملت مدرن تایلند فرآیندی جامع به نام «تاییسازی» را برای ایجاد یک هویت ملی یکپارچه بر اساس مفهوم «تای بودن» (Thai-ness) به کار گرفت . این سیاستها با هدف یکسانسازی فرهنگی و سیاسی، از ابزارهای ایدئولوژیک، قانونی و آموزشی بهره بردند و تأثیرات عمیقی بر گروههای قومی کشور گذاشتند.
ستون ایدئولوژیک: «ملت، دین، پادشاه»این شعار که توسط شاه واجیرادود (راما ششم، سلطنت 1910-1925) ابداع شد، به ستون فقرات هویت ملی تایلند تبدیل شد . این سهگانه، وفاداری به سرزمین (ملت)، آیین بودیسم ترواده (دین) و نهاد سلطنت را به عنوان ارکان اصلی هویت تایلندی تعریف میکرد . سه رنگ پرچم تایلند نیز نمادی از همین سه عنصر است: قرمز برای ملت، سفید برای دین و آبی برای پادشاه . این ایدئولوژی به ابزاری قدرتمند برای تحکیم قدرت مرکزی تبدیل شد و به طور ضمنی هویتهایی را که با این ارکان، بهویژه بودیسم، همخوانی نداشتند، در حاشیه قرار میداد .
ابزار قانونی: قانون نام خانوادگی (1913)تا پیش از سال 1913، اکثر مردم سیام نام خانوادگی نداشتند . در این سال، قانونی تصویب شد که همه شهروندان را ملزم به انتخاب و ثبت یک نام خانوادگی منحصربهفرد میکرد . این قانون که با هدف مدرنسازی و تسهیل شناسایی شهروندان اجرا شد، به ویژه جامعه بزرگ چینیتباران را هدف قرار داد . آنها مجبور شدند نامهای خانوادگی چینی خود را کنار گذاشته و نامهای جدید و طولانی با آوای تایلندی ابداع کنند که این امر فرآیند جذب و ادغام اجباری آنها را در هویت غالب «تای» تسریع بخشید .
ابزار آموزشی: تمرکز بر زبان تایلندی مرکزییکی از قدرتمندترین ابزارهای تاییسازی، نظام آموزشی مدرن بود. با تصویب «قانون آموزش ابتدایی اجباری» در سال 1921، تحصیل برای همه کودکان اجباری شد . دولت از این فرصت برای تحمیل زبان تایلندی مرکزی (گویش بانکوک) به عنوان تنها زبان رسمی و آموزشی در سراسر کشور استفاده کرد . این سیاست، زبانها و گویشهای منطقهای را به «گویش» تقلیل داد و یک سلسلهمراتب زبانی ایجاد کرد که در آن زبان معیار، «متمدنانه» تلقی میشد . استفاده از الفبای محلی مانند «تای تام» در شمال ممنوع شد و زبانهای منطقهای از فضای رسمی و مدارس حذف شدند .
گروههای قومی اصلی و تأثیر تاییسازی
قوم تای (Thai) و هویتهای منطقهای: این گروه قومی که اکثریت جمعیت را تشکیل میدهند (حدود 75-80٪)، خود به چندین گروه فرعی با تفاوتهای فرهنگی و گویشی تقسیم میشوند که سیاستهای تاییسازی بر آنها تأثیر گذاشته است:
- تای مرکزی (سیامی): ساکن دشتهای مرکزی و بانکوک، گروه غالب سیاسی و اقتصادی هستند و زبانشان به عنوان زبان رسمی و معیار کشور ترویج شد .
- تای شمالی (لانا یا خام موآنگ): زبان این منطقه دارای تفاوتهای آوایی مشخص با تایلندی مرکزی است (مثلاً صدای "ch" به "j" تبدیل میشود) و دارای 6 آهنگ (tone) در مقابل 5 آهنگ زبان معیار است . این زبان که شباهتهایی با زبان شان در میانمار دارد، آهستهتر تلفظ میشود و الفبای بومی آن (تای تام) سرکوب شد .
- تای شمال شرقی (ایسان): این گروه از نظر قومی، فرهنگی و زبانی با مردم لائوس یکسان هستند . زبان ایسان در واقع گویشی از زبان لائوسی است و برای گویشوران هر دو زبان قابل فهم است . این منطقه که در گذشته بخشی از پادشاهیهای لائوسی بود، با معاهدات میان سیام و فرانسه در قرن نوزدهم به دو بخش تقسیم شد . با وجود اشتراکات فرهنگی عمیق مانند موسیقی «مور لام» و غذای برنج چسبناک ، سیاست تاییسازی باعث شد آنها برای مدتی شهروند «درجه دوم» تلقی شوند و هویت لائوسی خود را پنهان کنند . امروزه آنها هویتی دوگانه دارند و خود را هم ایسان و هم تایلندی میدانند .
- تای جنوبی (پاک تای): زبان این منطقه به سرعت و با ریتم بریدهبریده صحبت میشود و اغلب برای گویشوران تایلندی مرکزی نامفهوم است .
چینیتبارها (Thai Chinese): این گروه با جمعیتی حدود 10 تا 14 درصد، بزرگترین و تأثیرگذارترین اقلیت قومی در تایلند هستند .
- تاریخچه و ادغام: مهاجرت چینیها از قرن سیزدهم آغاز شد اما در قرن 19 به اوج خود رسید . آنها هدف اصلی سیاستهای جذب اجباری بودند. قانون نام خانوادگی، تعطیلی مدارس چینی و سیاستهای ملیگرایانه، هویت چینی را به شدت سرکوب کرد . شاه واجیرادود حتی در مقالهای، چینیها را «یهودیان شرق» نامید . با این حال، به دلیل شباهتهای مذهبی (بودیسم)، نرخ بالای ازدواج با تایلندیها و مشارکت اقتصادی، این جامعه به طور گسترده در جامعه تایلند ادغام شد و به موفقیتهای بزرگی دست یافت . امروزه بسیاری از نوادگان آنها زبان چینی را بلد نیستند و کاملاً در جامعه تایلندی جذب شدهاند .
اقلیتهای برجسته: مقاومت و چالشها
1. مالاییتباران مسلمان جنوب: زخمی تاریخی
در جنوبیترین استانهای تایلند (پاتانی، یالا، ناراتیوات)، جامعهای با هویت قومی، زبانی و مذهبی کاملاً متمایز زندگی میکند .
- پیشینه و هویت: این مردم بومی منطقه هستند و سرزمینشان در گذشته بخشی از سلطاننشین مستقل پاتانی بود که در سال 1909 به خاک سیام ضمیمه شد . آنها از قومیت مالایی هستند، به زبان یاوی (Yawi) (گویشی از مالایی) صحبت میکنند و مسلمان شافعی هستند .
- تقابل با تاییسازی: تفاوت در دو رکن اصلی هویت ملی یعنی «دین» و «زبان»، آنها را در تقابل مستقیم با سیاستهای دولت مرکزی قرار داد . سیاستهای تاییسازی از سوی این جامعه به عنوان تهدیدی مستقیم علیه هویتشان تلقی شد . این فشارها منجر به ایجاد نظامهای آموزشی موازی (مدارس سنتی پوندوک) برای حفظ زبان و دین شد و زمینه را برای شکلگیری جنبشهای جداییطلبانه مسلحانه مانند "جبهه ملی انقلاب" (BRN) فراهم کرد که تا امروز ادامه دارد .
2. قبایل کوهستانی شمال: مهاجرانی در ارتفاعات
مناطق کوهستانی شمال تایلند سکونتگاه اقوام مختلفی است که مجموعاً "قبایل کوهستانی" (Hill Tribes) نامیده میشوند و در چند قرن اخیر از کشورهای همسایه مهاجرت کردهاند .
- اقوام و پیشینه: این گروهها شامل کارن (بزرگترین گروه، از میانمار)، همونگ (از جنوب چین) و کایان (معروف به "گردن درازها"، از میانمار) هستند .
- ویژگیها و چالشها: هر قبیله زبان خاص خود را دارد و باورهایشان ترکیبی از روحباوری (Animism) و مسیحیت است . بزرگترین چالش این اقوام، بیتابعیتی (Statelessness) و فقدان حقوق شهروندی است که دسترسی آنها به مالکیت زمین، آموزش و خدمات بهداشتی را محدود میکند . فرهنگ آنها نیز به جاذبه توریستی تبدیل شده که نگرانیهایی را در مورد "تجاریسازی فرهنگ" ایجاد کرده است .
زبان و مذهب
- زبان: زبان رسمی کشور، تایلندی (گویش مرکزی) است . اما این زبان در کنار زبانهای منطقهای مانند لانا، ایسان، پاک تای و زبانهای اقلیت مانند چینی، یاوی (مالایی) و زبانهای قبیلهای قرار دارد. سیاستهای دولتی یک سلسلهمراتب زبانی ایجاد کرده که در آن زبان معیار در رأس قرار دارد .
- مذهب: دین اکثریت قریب به اتفاق مردم (حدود 90-95 درصد) بودیسم ترواده است که یکی از ارکان هویت ملی محسوب میشود . اسلام با حدود 4 تا 9 درصد، دومین دین بزرگ کشور است و پیروان آن عمدتاً از قوم مالایی در جنوب هستند . باورهای روحباوری و مسیحیت نیز در میان قبایل کوهستانی رواج دارد .
خلاصه
ترکیب نژادی و قومیتی تایلند بسیار متنوع است و نتیجه قرنها مهاجرت، همزیستی و سیاستهای ملتسازی است.
- ریشههای تاریخی: قوم غالب "تای" در اصل مهاجرانی از جنوب چین هستند که با تأسیس پادشاهیهای سوخوتای و آیوتایا، اساس تایلند امروزی را بنا نهادند .
- ساخت هویت ملی: از اوایل قرن بیستم، دولت تایلند فرآیند «تاییسازی» را از طریق ابزارهای ایدئولوژیک («ملت، دین، پادشاه»)، قانونی (قانون نام خانوادگی 1913) و آموزشی (تحمیل زبان تایلندی مرکزی) برای ایجاد یک هویت ملی یکپارچه به کار گرفت .
- تأثیرات متفاوت تاییسازی:
- چینیتبارها: با وجود فشارهای اولیه، به دلیل اشتراکات مذهبی و فرهنگی، با موفقیت در جامعه ادغام شدند .
- مردم ایسان (شمال شرق): با وجود ریشههای مشترک با لائوس، تا حد زیادی در هویت ملی تایلند ادغام شدند، اما این امر به قیمت به حاشیه رفتن هویت منطقهای آنها تمام شد .
- مالاییتباران مسلمان جنوب: به دلیل تفاوتهای عمیق مذهبی و زبانی، بیشترین مقاومت را در برابر تاییسازی نشان دادند و این منطقه همچنان کانون یک درگیری هویتی و سیاسی است .
- قبایل کوهستانی شمال: این گروههای مهاجر عمدتاً با چالش بیتابعیتی و فقدان حقوق اولیه شهروندی روبرو هستند .
- تنوع پایدار: با وجود تلاش برای ایجاد یک هویت ملی یکپارچه، تایلند همچنان کشوری با تنوع فرهنگی غنی است که در آن گروههای مختلف قومی برای حفظ هویت و کسب حقوق خود در تلاش هستند.