جغرافیای تاریخی و شیوه های متفاوت نگریستن به دنیا، مرز مشترک تاریخ و جغرافیا - مالزی ارزان

امروزه جغرافیای تاریخی به عنوان یکی از گرایش های علمی مطرح است. بعضی جغرافیای تاریخی را زیرمجموعه جغرافیا، بعضی دیگر آن را زیرمجموعه تاریخ و بعضی آن را گرایش علمی مستقل از جغرافیا و مستقل از تاریخ به حساب می آورند و عده ای نیز بر آن هستند آن را پیونددهنده بین جغرافیا و تاریخ نشان دهند. در مطالعات جغرافیای تاریخی، هم موضوعات و مسائل تاریخی و هم موضوعات و مسائل جغرافیایی مورد توجه قرار گرفته است؛ با این وجود بخشی از علم جغرافیا به جغرافیای تاریخی اختصاص دارد؛ ولی دربارۀ تعیین حدود و قلمرو آن هیچ توافقی بین جغرافی دانان صورت نگرفته است.

درباره تعریف و محتوا و حدود جغرافیای تاریخی نظرات متفاوتی ابراز شده است. در ادبیات جغرافیایی معاصر فارسی متأسفانه وسعت و محدوده جغرافیای تاریخی و تحول و شمول آن بر جمیع مسائل جغرافیایی در زمان های گذشته از نظر دور مانده و جغرافیای تاریخی را صرفاً بحث در تغییر و تحول شهرها، مکان های جغرافیایی و گذشته آنها دانسته اند.

به نظر می رسد جغرافیای تاریخی هم از نظر پژوهشی و هم از نظر سیستم آموزشی نارساست و در رسیدن به اهداف خود با توجه به برنامه های سیتم آموزشی و متدها و ابزارهای تحقیقاتی ناتوان است. پیشینه تحقیق و سیر مطالعات جغرافیای تاریخی بسیار متنوع است؛ این کتاب ضمن مروری بر مطالعات پیشین، با نگاهی نو به جغرافیای تاریخی توجه نموده است. هدف این کتاب شناخت مبانی نظری، متدها و الگوها و ارائۀ راهکارهای عملی برای رسیدن به رویکرد علمی در جغرافیای تاریخی بین رشته ای است.

جغرافیا و تاریخ شیوه های متفاوت نگریستن به دنیا هستند؛ اما آن قدر ارتباط نزدیک با هم دارند که هیچ یک نمی تواند دیگری را نادیده انگارد. مورخان و جغرافی دانان هرکدام از دیدگاه خود به جغرافیای تاریخی توجه می نمایند و بر این اساس دو نگرش جغرافیایی و تاریخی مطرح می گردد.

جغرافی دانان با نگرش جغرافیایی، جغرافیا و مکان را و مورخان با نگرش تاریخی، تاریخ را مبنا قرار می دهند. جغرافیای تاریخی دربرگیرنده مباحثی است که در نگاه اول مباحث تاریخ محلی را از جهاتی پوشش می دهد؛ با این وجود تاریخ محلی و جغرافیای تاریخی هر دو در پی بازسازی گذشته حول محور مکان تعیینی هستند؛ اما یکی در پی بازسازی وقایع و جریان های اجتماعی گذشته دور و نزدیک در مقیاس محلی تعیین با موضوع انسان. جغرافیای تاریخی شاخه ای از جغرافیای انسانی و حتی فصل مشترک همه رشته های جغرافیایی، مرز مشترک تاریخ و جغرافیا و بخشی از جغرافیاست. در فصل نخست کتاب مفهومی از جغرافیا و تاریخ و ارتباط این دو آنالیز شده است.

در سده های اخیر تحقیقات گسترده ای با ماهیت روابط مکمل بین روینمودهای فضایی، زمانی، انسانی و محیطی در جغرافیا صورت گرفته است و با آنالیز بسیاری از این تحقیقات می توان نتیجه گرفت تحلیل های جغرافیایی متشکل از سه قطب بزرگ با دامنه وسیعی از ارتباطات و روابط متقابل است. این سه قطب عبارت اند از: تحلیل فضایی، تحلیل اکولوژیک، تحلیل مبتنی بر مکان و تحلیل ناحیه ای و در قالب این تحلیل ها موضوع تعامل انسان ها با محیط های مادی بی هیچ اعجابی با شیوه های مختلف در مکتب های جغرافیایی گوناگون به گونه ظریفی متمایز شده است؛ به گونه ای که تا حدی جغرافیاهای تاریخیِ متمایز دوره ها و مکان هایی را نشان می دهد که بیشترین ارتباط را با آن داشته اند. در فصل دوم به آنالیز تحلیل های جغرافیای تاریخی در قالب این دیدگاه ها پرداخته شده است.

هر دانشی برداشت خاصی از زمان دارد که خاص آن دانش است. برداشت جغرافی دانان از زمان چیزی است که در آن پدیده های جغرافیایی زایش می یابند و به تحول می رسند یا به میرایی می رسند. از سه اصل مهم ماندگاری جغرافیا علیت، تعمیم رابطه و تحول، اصل آخری سیر تکوین پدیده های جغرافیایی را در گذر زمان آنالیز می نماید. در فصل پایانی کتاب به آنالیز زمان ـ فضا، جغرافیای زمان و جغرافیای تاریخی پرداخته شده است.

کتاب نگاهی به جغرافیای تاریخی نوشته اشرف السادات باقری در 154 صفحه و شمارگان 300 نسخه از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شد.