جیران؛ سریالی که می خواست ماندگار شود! - مالزی ارزان

مهسا بهادری| طبیعتا نام سریال جیران به گوشتان خورده، حتی اگر آن را ندیده باشید، به واسطه حواشی زیادش، از توقیف موقت سریال گرفته تا ایراد های تاریخی و انتخاب بازیگر نامناسب، قطعا نامش برایتان آشناست.

سریالی که می خواست مانند دیگر آثار حسن فتحی از جمله میوه ممنوعه و شب دهم ماندگار گردد، اما نتوانست چندان پیروز گردد و توقیف آن هم تیرخلاصی بود برپیکر بی جان این سریال تا اولین تجربه ناپیروز سریال سازی در کارنامه کاری فتحی ثبت گردد.

کارگردانی که توانسته بود در محدودیت های تلویزیون آثار ماندگاری بسازد، در آزادی شبکه نمایش خانگی این موقعیت را از دست داد و مخاطبان را از خود دور کرد. اما با تمام این حواشی و واکنش های مخاطبان، آیا می توان جیران را یک اثر شکست خورده دانست؟ و اگر پاسخ بله است، چرا این اتفاق افتاده و عامل اصلی این ماجرا کیست؟

برای پاسخ به این پرسش ها سراغ شادمهر راستین، منتقد رفتیم که در ادامه می خوانید:

به نظر می رسد با توجه به رویکرد های مخاطبان، سریال جیران نسبت به آثار گذشته آقای فتحی، مخصوصا تولیداتی مانند شب دهم چندان نتوانسته پیروز باشد.

حالا این عدم پیروزیت درباره ایراد های تاریخی سریال، ایراد به گریم، اشکال به طراح لباس و طراح صحنه، انتخاب بازیگر و حتی گویش آن ها وجود دارد. شما این ایراد ها را قبول دارید یا خیر؟ و اگر افتی در اثر حسن فتحی دیده می گردد، به چه دلیل است؟

تعداد زیادی از ایراد هایی که شما به آن اشاره کردید، مربوط به محدودیت های سینما، تلویزیون و پلتفرم های ایران است که ما در حال کسب تجربه در این زمینه هستیم. روش تولید در ایران در حال تغییر است و قیاس کردنش با دوره های قبل، شاید صرفا مرور یک تجربه باشد. مثلا دوران شب دهم که البته من شخصا خاطره خوبی از آن سریال ندارم.

به چه دلیل خاطره خوبی ندارید؟

در سال 1380 من به همراه آقای جابرقاسم علی مشغول نگارش سریال باران عشق بودیم و آن زمان هم رقابت بین شبکه ها بالا بود، به همین دلیل هم منجر به انجام کار کیفی می شد، این سریال همزمان با شب دهم پخش می شد و در آن رقابت با اینکه این سریال که تیم خوب از بازیگرانی مثل امین تارخ و خسرو شکیبایی داشت، اما هیچ کس آن را ندید و عملا ما شکست خوردیم هرچند که در بازپخش های بعدی دیده شد، اما می خواهم به این نکته اشاره کنم که کیفیت شب دهم بسیار بالا بود و آقای فتحی تا زمانی که سریال شهرزاد را بسازند، یک استانداردی داشتند که آن را در سریال جیران اعمال نکردند.

دوران آنالوگ یعنی دورانی که اصولا تولید فیلم به صورت آنالوگ شکل می گرفت، یک تفکرآنالتیک وجود داشت و سازنده فقط همان یک فکر را پیش می برد، اما الان که به دوران دیجیتال رسیدیم، مخاطب به شدت اطلاعات و آگاهی بیشتری دارد و می تواند با سازندگان ارتباط برقرار کند و حتی در این زمینه هم اظهار نظر کند و به تازگی این تجربه ها به دست عرصه تصویر رسیده است.

در نتیجه تمام این اتفاقات، باید بررسی کرد که چه شد حسن فتحی شهرزاد سریالی مانند جیران را می سازد؟

خب چه اتفاقی افتاد؟ اینکه امکانات پیشرفت کرد، باید باعث بگردد که کیفیت آثار افزایش پیدا کند، پس چرا کیفیت آثار تولیدی ما با کاهش روبرو است؟

ماجرا همین است، بخش عمده ای از این ماجرا باز می گردد به افت کیفی محصولات صداوسیما، وقتی محصولات رایگان افت کیفی دارند، معیار فیلمسازان برای تولید کاهش پیدا می کند و فکر می کنند توقع مخاطب از آن ها پایین آمده است. کارگردان، نویسنده، تهیه کننده و بازیگر به این فکر می کنند که وقتی یک اثر، ساده، رایگان و بی کیفیت تلویزیونی تا این میزان مخاطب دارد پس ما هم با کیفیت پایین می توانیم به این برسیم.

نکته ماجرا همین است مخاطبان کمابیش آثار ضعیف تلویزیون را دنبال می کنند، اما چرا وقتی این آثار به پلتفرم شبکه نمایش خانگی می رسند مورد انتقاد قرار می گیرند؟

چون پلتفرم ادعا دارد، من محدودیت های تلویزیون را ندارم به همین دلیل شما از من حمایت مالی کنید تا آثار با کیفیتی به شما ارائه دهم، بنابراین شما از ابتدا یک پیش فرض کیفیتی از این اثری که می خواهید تماشا کنید در ذهنتان ساخته اید، اما کسی که مسئول تولید این پروژه است، درواقع همه عوامل مثل تهیه کننده، نویسنده، کارگردان بازیگران، دستیار صحنه، طراح لباس و... از بابت کیفیت سریال هیچ نگرانی ای نداشتند.

حتی پلتفرم های آمریکایی هم وقتی اولین بار محصولات خودشان را ارائه دادند، متوجه شدند مخاطبی که بابت تماشای سریال پول پرداخت می کند بسیار سخت گیر است.

پس بخشی از هجمه هایی که بعضا به سریال شبکه نمایش خانگی وارد می گردد، بخاطر همین مسائل مالی است، درسته؟

به گونه ای می توانیم بگوییم بله، چون مخاطب پول می دهد و اگر اثر مجذوب کننده نباشد، تماشای آن را قطع می کند و این گونه پخش کننده متوجه می گردد که مجذوب کنندهیت اثرش کم شده، اما ماجرا این است که ما در حال امتحان کردن کاری هستیم که 20 سال است در خارج از ایران انجام می گردد، اما مشکل اصلی این است که ما هنوز متوجه این موضوع نشده ایم، به طور مثال طراح صحنه حرفه ای که پیش از این هم کار کرده و همیشه هم حواسش به لباس بوده الان احساس می کند تماشاچی به واسطه ای دیگر ساده پسند شده، اما اتفاقا تماشاچی خیلی حساس تر شده است.

یعنی شما حتی عامل افت سریال های شبکه نمایش خانگی را هم تلویزیون می دانید؟

بله، تلویزیون مقصر است، چون هم خودش را زیر سوال برده هم تاثیر مستقیمی روی سریال شبکه نمایش خانگی گذاشته است. تلویزیون یک محصول رایگان و بی کیفیت را تولید می کند و به نظر کلیه عوامل تولید این گونه می آید که سطح سلیقه مخاطب پایین است آن مخاطبی که سریال تلویزیون را می بیند به واسطه رایگان بودنش ایراد چندانی به آن وارد نمی کند، اما وقتی برای تماشای سریالی هزینه می کند توقع دارد بهترین اثر را تماشا کند و به پلتفرم هم می گوید تو ادعای این را داشتی که بهترین کیفیت را ارائه می دهی، اما سریالی که به ما نشان می دهی خلاف ادعای توست. به طور مثال مخاطب نتفلیکس کار ندارد که چه قدر هزینه کرده، اما به این فکر می کند که پول داده پس محصول خوب می خواهد.

البته در مقایسه با هزینه نتفلیکس هم پلتفرم های داخلی پول بیش تری می گیرند.

اصلا نسبت ریال به دلار را نبینیم، برای مخاطب این مهم است که اگر یک نفر یک دلار یا یک ریال هزینه می کند، چه چیزی در مقابلش دریافت می کند. حالا پلتفرم های ما چه کار می کنند؟ مثلا نویسنده، کارگردان و تهیه کننده چند قسمت را خیلی شلوغ و جنجالی درست می کنند بعد که مخاطب جذب شد و رضایت او را گرفتند ادامه سریال را ساده می سازند دقیقا مانند سریال یاغی، این مخاطب شناسی که الان به واسطه هوش مصنوعی به راحتی می توان او را شناسایی کرد، که چه سلیقه ای دارد، نباید از آن غفلت کرد.

یعنی پلتفرم ها به شدت با سلیقه روزانه مخاطب در ارتباطند، ما تا کنون سابقه چنین اتفاقی را نداشتیم نهایتا یک سریال هزاردستان ساخته می شد و سال ها از آن استفاده می کردند و، چون فقط همان یک سریال بود، مخاطب مجبور به تماشای آن بود، اما اکنون این گونه نیست، اگر از چیزی خوشش نیاد به راحتی آن را کنار می گذارد.

آقای عفیفه، تهیه کننده جیران انسان بسیار محترمی هستند و در توییتر پاسخ تمام ایراد های تاریخی وارد شده به سریال را می دهند تا ثابت کنند که مستندسازی این سریال درست است، اما اصلا نباید کار به اینجا بکشد.

این گونه که من از صحبتتون برداشت کردم، شما بر این باورید که اگر جیران سریال مجذوب کنندهی بود، ایراد های تاریخی آن به چشم نمی آمد؟

دقیقا، شما نگاه کنید سریال سلطان صاحب قران همچنان یکه تازی می کند، اما به لحاظ تاریخی واقعا اشتباه است، به همین دلیل یک محقق قاجار شناس می گوید سلطان صاحب قران سریال خوبی است، اما ار دیدگاه علی حاتمی و مستندات تاریخی ندارد.

ایراد سریال جیران این است که مجذوب کننده است، نه مستندات تاریخی دارد هرچند که تلاش تیم سازنه این بوده که یک کار ماندگار تاریخی ارائه دهند، من اشکال کار را در این می بینم که نسبت به آن چیزی که مخاطب دنبال آن بوده، ساده انگاری شده و البته آشنایی کاملی هم نسبت به مخاطب دیجیتالی به دست نیامده است، چون این مخاطب حتی اگر ده قسمت سریال خوب ببیند و قسمت یازدهم ضعیف باشد، می گوید سریال بد است.

اگر سازندگان بگویند این مخاطبان همان کسانی هستند که ستایش را تماشا می کردند، قیاس اشتباهی است، چون اصلا این گونه نیست که مخاطب تلویزیون را با مخاطب پلتفرم مقایسه کنیم تلویزیون دائم انتظار مخاطب را پایین می آورد، اما پلتفرم وعده کیفیت بهتر می دهد.

وعده اش را می دهد، ولی عمل نمی کند.

دقیقا. چون کسی که جیران را می بیند آن را با محصولات نتفلیکس مقایسه می کند نه با سریال های تلویزیونی.

در نهایت باتوجه به تمام این تعریف ها فکر می کنید که جیران شکست خورده است؟

در سینمای ایران هر کاری که تلاش می کند ایده ای را به تصویر بکشد، برنده است. چون ما در فضایی زندگی می کنیم که سعی دارد از قدرت تصویر بکاهد، بنابراین هرچیزی که به تصویر کشیده گردد، برنده است، اما نسبت به یک شرایط استاندارد جیران آن چیزی نیست که از آقای فتحی و با آن سابقه درخشان انتظار می رود.